مجلة جامعة الزيتونة الدولية للنشر العلمي مجلة علمية، محكمة، شهرية، مفتوحة الوصول
الملخص:
يتناول البحث مادة عظيمة من فروع الدراسات اللغوية، ألا وهي دراسةُ مفردات القرآن الكريم، ومنها لفظ “الكرم” وما اشتقّ منه، ويهدف البحث إلى التعريف بالصفات الصوتية لهذه المادة، وبيان صلتها بالجانب الدلالي، وستُجِيب الدراسة عن مجموعة من الأسئلة، منها: ما مفهوم “الكرم” في اللغة والدلالة القرآنية؟، وما الصفات الصوتية لهذا الجذر اللغوي؟ وهل تتوافق مع المعنى الدلالي؟ وما الصيغ الصرفية المشتقة منها مع بيان حكمها الإعرابي؟.
وسيُجيب البحث أيضًا عن التساؤل الذي يُفتّش في أثر الدراسة في الكشف عن إعجاز القرآن الكريم وإدراك معانيه الشريفة انطلاقًا من الدراسة التي تناولت بنية الكلمة على المستوى الدلالي والصوتي والصرفي والنحوي، فالجديد في هذه الدراسة هو الكشف عن الهوية الصوتية لهذه المادة، وبيان أسرار ارتباطها بالمعنى القرآني، وتتجلى أهمية الدراسة في بيان طبيعة العلاقة بين صفات الحروف والمعنى الدلالي للكلمة، وتتكون الدراسة من أربع مباحث:
الأول: مخصص لبيان مفهوم “الكرم” في اللغة والاصطلاح مع بيان الفرق بينه وبين الجود والسخاء. الثاني: يتناول الصفات الصوتية للفظ “الكرم” (علم التجويد) كالجهر والهمس، والانفتاح والإطباق، والاستعلاء والاستفال وغيرها، والعلاقة بينها وبين المعنى الدلالي. الثالث: يعمل على إحصاء الألفاظ المأخوذة من جذر مادة “الكرم” في القرآن، ثم الوقوف عند أحوالها من الجهة الإعرابية. الرابع: يعرض للصيغ المشتقة من لفظ “الكرم” ومعاني أوزانها الصرفية.
وقد مزج الباحث بين ثلاثة مناهج: المنهج الوصفي الذي يصف لنا هذه الظاهرة اللغوية كما هي في القرآن، والمنهج الاستقرائي الذي يقدم لنا معلومات عن هذا الجذر اللغوي على شكل بيانات رقمية، والمنهج التحليلي الذي يقدم لنا تفسيرًا منطقية عن طبيعة العلاقات بين الدال والمدلول، وقد استخدمت مجموعة من الجداول والأشكال البيانية لتقريب الأفكار من ذهن المتلقي، وشرح طبيعة الهوية الصوتية لمادة “الكرم” بطريقة عملية. تحقق الغاية المرجوة من هذه الدراسة.
كلمات مفتاحية: القرآن الكريم، الكرم، الصفات الصوتية، المعاني الدلالية، الصيغ الصرفية، الحكم الإعرابي.
Özet
Bu çalışma, dil çalışmaları kapsamında Kur’ân-ı Kerim’deki “kerem” sözcüğü ile bu sözcükten iştikaklarını, bu sözcüğe ait fonetik ve semantik özellikleri ele almaktadır. Çalışmada, “kerem” sözcüğünün sözlük anlamı ile Kur’an-ı Kerim’de bir ıstılah olarak ne manaya geldiği, kelime kökünün fonosemantik anlamlarının ne olduğu, delalet ettiği mana ile ne derece uyumlu olduğu, morfolojik açıdan iştikakının ne şekilde olduğu hususlarına değinilecek, irabi açıdan değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
Çalışma, kelimenin yapısını semantik, fonetik, morfolojik ve gramer düzeylerinde ele alan çalışmadan hareketle, iʻcâzu’l-Kur’an olgusundan hareketle manalarının anlaşılmasına yönelik sorulara cevap vermeye yönelik olacaktır. Çalışmayı özgün kılan hususlardan biri, bu lafza ait fonetik özellikleri ve Kur’an-ı Kerim’deki manalarla olan irtibatını ortaya koyması, daha da önemlisi, kelimedeki harflerin özellikleri ile kelimenin manaları arasındaki bağı ortaya koymasıdır. Çalışma, dört temel başlık altında ilgili konuyu ele alacaktır:
1. “Kerem” kelimesinin sözlük ve ıstılah anlamı, bu kelimenin “cûd” ve “seḫâ” kelimelerinden mana olarak ne gibi farklı manalara geldiği.
2. “Kerem” kelimesinin cehr, hems, infitâh, itbâk, istiʻlâ, istifâl gibi tecvid ilmine ait olgular ışığında fonetik açıdan ne gibi mana ve özelliklere sahip olduğu, kelime ile sahip olduğu semantik özellikler arasındaki bağ.
3. Kur’an-ı Kerim’de geçen “k-r-m” kökünden müştak kelimelerin ortaya konması ve bu kelimelerin iʻrâb ve bina açısından değerlendirilmesi.
4. “Kerem” kelimesinden müştak diğer kelimeler ile bu kelimelerin morfolojik açıdan değerlendirmeye tabi tutulması.
Çalışmada, kelimenin Kur’an-ı Kerim’de varid olan şekliyle betimleyici bir yaklaşımla, kelimenin kökü hakkında bilgilere ulaşmamızı sağlayan sayısal veriler ışığında tümevarımcı yaklaşımla ile analitik yaklaşım metotları kullanılmıştır. Ayrıca, temel düşünceyi yansıtmak farklı tablolar üzerinden “kerem” kelimesinin yapısı ve fonetiği hakkında bilgi verilmiştir.
Anahtar kelimeler: Kur’an-ı Kerim, keren, fonetik özellikler, anlamsal göstergeler, sarf vezinleri, iʻrâbi durum
Abstract:
This research addresses a significant subject within the field of linguistic studies, specifically the study of the vocabulary of the Holy Quran, focusing on the term “al-karam” (giving generously without expecting anything in return) and its derivatives. The aim of the study is to introduce the phonetic characteristics of this term and demonstrate its connection to the semantic aspect. The study will answer a series of questions, including: What is the meaning of “al-karam” in both the linguistic and Quranic contexts? What are the phonetic features of this linguistic root? Do these features align with the semantic meaning? What are the morphological forms derived from it, and what are their grammatical statuses (al-hukm al-i‘rābi)?
Additionally, the research will explore the miraculous nature of the Quran and deepen the understanding of its noble meanings through an analysis of the structure of the word at the semantic, phonetic, morphological, and syntactic levels. The novelty of this study lies in uncovering the phonetic identity of this term and explaining the secrets of its connection to the Quranic meaning. Its importance is evident in elucidating the relationship between the properties of the letters (sifāt al-ḥurūf) and the semantic meaning of the word.
The study is divided into four sections: The first section clarifies the concept of “al-karam” in both language and terminology, highlighting the difference between it and other terms like “al-jūd” (abundant giving without asking for anything) and “al-sakhā’” (giving easily and willingly). The second section explores the phonetic characteristics of the word “al-karam” in terms of Tajweed, such as voicing (al-jahr) and whispering (al-hams), openness (al-infitāḥ) and lowering (al-istifāl), and others, and examines the relationship between these characteristics and the semantic meaning. The third section counts the words derived from the root of “al-karam” in the Quran and examines their grammatical and syntactical forms. The fourth section discusses the derived forms of the term “al-karam” and the meanings of their morphological patterns.
The researcher combines three approaches: the descriptive method, which outlines the linguistic phenomenon as it appears in the Quran; the inductive method, which presents information about this linguistic root in numerical form; and the analytical method, which provides a logical explanation of the relationships between the signifier (al-dāl) and the signified (al-madlūl). The study is further complemented with diagrams and illustrations that effectively clarify the intended purpose and explain the information in the most complete manner.
Keywords: Quran, al-karam, phonetic features, semantic meanings, morphological forms, grammatical status.
اعداد :
عقبة عمر المزعل
Okba Omar Almezal
باحث دكتوراة – عضو الهيئة التدريسية في جامعة ماردين التركية
اللغة العربية وآدابها – كلية الآداب – جامعة ماردين – الجمهورية التركية
